ÇOCUK VE ERGEN SPORCULARDA ANAEROBİK GÜÇ VE KAPASİTE DEĞERLERİ

(WİNGATE ANAEROBİK GÜÇ TESTİ) - I

 

Alpay GÜVENÇ

Hacettepe Üniversitesi Spor Bilimleri ve Teknolojisi Yüksek Okulu

ENERJİ SİSTEMLERİ

Bütün hücrelerde olduğu gibi, kas etkinliklerinde de enerjiye gereksinim vardır. Kaslar, besin öğelerinin yapım ve yıkımı (metabolizma) sonucu oluşan kimyasal enerjiyi mekanik enerjiye çevirerek çalışırlar. Karbonhidrat, protein ve yağ metabo­lizması sonucu ortaya çıkarılan organik fosfat bileşiklerinden ATP (adenozintrifosfat) ve PC (kreatinfosfat) kasın enerji kaynağını oluştururlar. Fiziksel aktivite sırasında kasılan kasların enerji ihtiyacı kas hücresinde üç farklı yoldan karşılanır. Bunlar;

1)   ATP-PC sistem (kaslarda depo halinde bulunan ATP ve PC egzersizin ilk saf­halarında devreye girer. "Alaktasit Sistem" olarak da adlandırılmaktadır),

2)   Anaerobik glikoliz (Giikoz'un oksijensiz olarak anaerobik yoldan parçalanma­sı ile elde edilen enerjinin kullanımı şeklindedir ancak bu tepkimenin bir ürünü de or­ganizmada yorgunluğa sebep olan laktik asittir, bu yüzden "Laktasit Sistem" olarak-ta bilinmektedir.) ve

3)   Aerobik sistem (besin maddelerinin (karbonhidrat, yağ ve proteinler) oksijenli ortamda parçalanmasından elde edilen enerjinin kullanımı şeklindedir).

İlk iki yolda enerji oksijen kullanmaksızın elde edildiğinden "anaerobik enerji sis­temleri" olarak ifade edilirler. Üçüncü yolda ise gerekli olan enerji oksijen kullanıla­rak elde edildiğinden "aerobik enerji sistemi" olarak tanımlanmaktadır (Fox, 1988; Astrand, 1987).

EGZERSİZ SIRASINDA ENERJİ KAYNAKLARI

Fiziksel aktivitenin süresi ve şiddetine göre enerji üretiminde baskın olarak dev­reye giren enerji sistemleride değişmektedir. 1-2 saniyelik çok kısa ancak yüksek şiddetteki patlayıcı tarzdaki aktivitelerde kaslarda depo edilmiş olan ATP enerji ihti­yacını karşılayabilmekte, 5-6 saniyelik yüksek şiddetli patlayıcı aktivitelerde de ATP'nin yanı sıra kaslardaki PC depolarıda enerji teminine katılmaktadır (örneğin; at­letizm branşındaki atmalar ve atlamalar, 50-100 m sprint koşuları). Daha uzun an­cak yüksek şiddetli aktivitelerde ise anaerobik glikoliz ATP üretimi için devreye gir­mektedir (örneğin, 400, 800m koşular). Maksimalin altında submaksimal bir tempo ile uzun süre sürdürülen aktivitelerde ise baskın olan sistem aerobik sistemdir (ör­neğin; uzun mesafe ve maraton koşuları) (Bencke, 2002; Davis, 1995).

Yukarıda da belirtildiği gibi, kısa sürede ve maksimum şiddette yapılan fiziksel aktivitelerde enerji ihtiyacı baskın olarak anaerobik enerji metabolizmasına dayan­maktadır. Birçok spor dalında kısa süreli yüksek şiddetli patlayıcı güç performans için önemli bir etkendir. Atlama, sprint, gülle ve cirit atmak veya yüksek tempoda bir koşu yapmak sporcunun enerjiyi güce çevirmesine örneklerdir. Atletizm'de atmalar, atlamalar ve kısa mesafeli koşular (100m, 200m, 400m vb.) gibi branşlar anaerobik performans gerektirmektedir. Bir atletin başarısında enerjiyi güce çevirebilme yete­neği önemli bir faktördür. Güç yapılan işin (performans) birim zaman ile ifade edil­mesidir. Patlayıcı güç anaerobik metabolizma ile ilgilidir ve bunu ölçer.

ANAEROBİK PERFORMANSIN BELİRLENMESİ

Anaerobik özelliği belirlemeye yönelik testler, çok yüksek şiddetle, birkaç saniye ya da dakikada yapılan egzersizleri içeren testlerdir. Anaerobik performansı ölçen testler genel anlamda "çok kısa" ve "kısa" anaerobik testler olarak iki grupta ince­lenebilir. "Çok kısa" testler "alaktasit anaerobik sistem" hakkında bilgi verirken, "kı­sa" testlerin genel amacı "laktasit anaerobik" performansı ölçmektir (Tablo 1) (Inbar, 1996).

Tablo 1. "Çok kısa" ve "kısa" Anaerobik Testler (Inbar, 1996).

 

Çok Kısa (1-10 sn) Anaerobik Testler

Test

Yaklaşık Süresi (sn)

Margaria Step Test

2-4

Dikey Sıçrama

<1

Bacak Ekstensor Kuvveti

1-2

Kısa Sprintler

3-10

Bisiklet Ergometresi (max RPM)

               Direnç:    4-7 kg

                               4 kg

                               75 gr / vücut ağırlığı (kg)

 

                 2-5

 4-sn max (40-sn test)

 5-sn max (30-sn test)

Kısa (20-60 sn) Anaerobik Testler

 

Bisiklet Ergometresi (Bacaklar) 

            350-400 W (104-128 RPM)

 

 

40-45

Sabit Süreli: 1,5 V02 max (max RPM)

0,75 V02 max (max RPM)

75 gr / vücut ağırlığı (kg) (max RPM)

20 20 30

4-6 kg (max RPM)

30-40

Tükenene Kadar Koşu Bandı

           7-8 MPH, %20'lik derece

           10MPH, %15'lik derece

 

30-60 35-45

Wingate anerobik testi (WanT) anaerobik performansı belirlemeye yönelik test­lerden biri olmakla birlikte, diğer testlerden ayırılan en belirgin özelliği anaerobik performansın hem laktasit hem de alaktasit bileşeni hakkında bilgi verebilmesidir. Ayrıca WanT, anaerobik performansı ölçmede geçerliliği, güvenilirliği ve hassaslığı yüksek düzeyde olan bir testtir. Sporcu ve sporcu olmayan yetişkin ve çocuklarla yapılan birçok araştırma sonucu WanT'nin test tekrar test güvenilirliği r = 0,95-0,97 arasında tespit edilmiştir (Inbar, 1996).

WanT, bisiklet yada kol ergometresinde maksimum eforla 30 saniye süresince, bireyin vücut ağırlığına göre belirlenmiş bir dirence karşı pedal çevirmesini gerektir­mektedir. WanT'de 3 ila 5 saniyedeki en yüksek güç çıktısı "Zirve Güç", 30 saniye süresince ortalama güç çıktısı "Ortalama Güç", test süresince ulaşılan en düşük güç çıktısı da "Minimum Güç" olarak tanımlanmaktadır (Şekil 1). Test sırasında yaklaşık

5 saniyelik bir süre içinde alınan "Zirve Güç" değeri "alaktasit anaerobik gücü", 30 saniye süresince gözlenen "Ortalama Güç" değeri ise "laktasit anaerobik kapasite­yi" yansıtmaktadır. Zirve güç değeri sporcunun patlayıcı gücü ile ilgili bilgi verirken, ortalama güç değeri, 30 saniyelik maksimum efor süresince patlayıcı gücün ne ka­dar korunabildiği hakkında bilgi verebilmektedir (Bencke, 2002; Rovvland, 1996). Çeşitli araştırmalarda zirve güç 40m, 50m koşu ve dikey sıçrama performansı ile kuvvetli ilişkiler sergilerken, ortalama güç değerlerinin de 300m, 400m koşu ve 300m bisiklet performansı ile yakından ilişkili olduğu belirtilmektedir (Bar-Or, 1995).

 

 

Şekil 1. Wingate Anaerobik Testi sonucunda elde edilen tipik eğri (Inbar, 1996).

Ayrıca, "(Zirve Güç - Minimum Güç) * 100 / Zirve Güç" formülü ile hesaplanan "Yorgunluk İndeksi" de (Yİ) (şekil 1) sporcunun anaerobik özelliklerini yansıtabilmektedir. Yİ yüksek ise anaerobik alaktasit kapasitenin, Yİ düşük ise anaerobik laktasit kapasitenin iyi durumda olduğu görüşü, Yl'nin, ZG ve kas lifi kompozisyonu hak­kındaki çeşitli histolojik ölçümlerle yakından ilişkili olması ile desteklenmektedir (Rovvland, 1996).

Wingate anaerobik testi 1970'li yıllar süresince İsrail'deki Wingate Enstitüsü'nün Spor Hekimliği ve Araştırma Bölümü'nde geliştirilmiştir. Prototipi'nin takdiminden bu yana Wingate anaerobik testi dünyadaki birçok laboratuarda kas gücünü, kas daya­nıklılığını ve yorgunluk düzeyini tespit edip değerlendirmek amacı ile kabul görmek­tedir (Inbar, 1996). Wingate testinde zirve güce testin ilk 5 saniyesinde ulaşıldığından zirve güç baskın olarak ATP-PC enerji sistemi yansıtmakta, ortalama güç ise baskın olarak anaerobik glikoliz sistemini yansıtmaktadır (Bencke, 2002). Anaerobik perfor­mansın bu iki bileşenine yönelik antrenmanlar yapıldığında ise Wingate testi sonuçları da antrenman tarzına özgü olarak değişmektedir (Şekil 2) (Inbar, 1996).

 

Şekil 2. Değişik tarzda antrenmanlar sonucu Wingate Testi eğrisindeki değişim (Inbar, 1996).

AMAÇ

Yukarıdaki temel bilgilerinde ışığı altında, bu çalışmada, Atletizm'de yetenek mo­deli oluşturma projesi kapsamında yaşları 11-17 yıl arası değişen atletlerin anaerobik performanslarının belirlenmesi amaçlanmıştır. Uygulanan Wingate anaerobik güç testi sonuçlarına göre bu yaş sporcu çocukların anaerobik güç ve kapasite değerlerindeki cinsiyete ve yaşa özgün değişimlerin görülmesi ve diğer araştırmacıla­rın bulguları ile karşılaştırma yapılması hedeflenmiştir.

YÖNTEM

Denekler Atletizm yetenek modeli oluşturma projesi kapsamında yaşları 11-17 yıl arasında değişen ve Türkiye’nin değişik ilerinden gelen ve büyük çoğunluğu orta-uzun mesafe koşucusu 23 erkek ve 27 kız atlet katılmıştır. Deneklere ilişkin bazı fi­ziksel özellikler Tablo 2 ve 3'de verilmiştir. Tablo 2, 3 ve bulgular bölümündeki şe­kil 3, 4 ve 5 araştırma grubundaki 12-15 yaş arası erkek ve bayan sporcular dikka­te alınarak hazırlanmıştır. Çünkü erkeklerde 11, 16 ve 17 yaşında birer sporcu, kız­larda ise 16 yaşında iki sporcunun ölçümleri alınabilmiştir.

Tablo 2. Çalışmaya katılan erkek deneklerin bazı fiziksel özellikleri.

 

Yaş '        (Yıl)

Boy (cm)

Vücut Ağırlığı (kg)

AntrenmanYaşı

Yağsız Vücut Ağırlığı (kg)

12 (n=4)

152,1 ±7,7

42,4 ± 6,5

1,6 ±0,5

37,1 ±5,9

13 (n=4)

164,0 ±4,5

54,2 ± 5,7

1,7 ±0,5

47,4 ± 5,8

14 (n=5)

167,3 ±4,1

54,8 ± 4,9

1,9 ±0,3

48,3 ± 4,5

15 (n=7)

170,2 ±4,8

56,7 ± 4,2

2,7 ± 0,3

49,1 ±4,4

Tablo 3. Çalışmaya katılan bayan deneklerin bazı fiziksel özellikleri.

 

I       Yaş I        (Y.0

Boy (cm)

Vücut Ağırlığı (kg)

AntrenmanYaşı

Yağsız Vücut Ağırlığı (kg)

12(n=13)

154,9 ±7,8

42,9 ± 6,8

1,5 ±0,6

33,6  ±4,7

13 (n=7)

158,2 ±7,2

45,4 ± 6,7

2,5 ±0,7

35,8  ±4,6

14 (n=5)

157,3 ±4,8

44,7 ±3,1

2,9 ± 0,2

35,6 ±2,2

Veri Toplama Araçları ve İşlem Yolu: Boy; stadiometre'de (Holtain Ltd., U.K.)_ 1mm vücut ağırlığı; bir baskül (Tanita)_1kg ile ölçülmüştür. Yağsız vücut ağırlığı ise çeşitli antropometrik ölçümler sonucu Durning-Womersley formülü ile belirlenen vü­cut yüzde yağının vücut ağırlığından çıkarılması ile belirlenmiştir. Wingate testi için optik tur sayaçlı, Monark 814E kefeli bisiklet ergometresi, 1kg'dan 100 gr'a kadar ağırlıklar, kullanılmıştır. Her denek için test öncesi bisiklet ergometresi kalibre edil­miş ve oturma yüksekliği ayarlanmıştır. Daha sonra, ısınma bisiklet ergometresinde herhangi bir direnç uygulanmaksızın, dakikada 60-70 devir ve 3 dakikalık bir proto­kol şeklinde uygulanmıştır. Isınma sonrası denekler 5 dakika dinlendirilmiş, dinlen­me sonrası deneklerden bisiklet ergometresinin pedalını test boyunca olabildiğince hızlı çevirmeleri istenmiş ve denek olabildiğince hızlandığında (3-4 saniye) erkek­ler için 70 gr/kg, kızlar için ise 67 gr/kg'lık yük uygulanarak (Inbar, 1996) 30 saniye­lik test gerçekleştirilmiştir. Yapılan tüm testler süresince denekler motive edilmiştir.

Deneğin ulaştığı hız (m/sn) ve 30 saniye boyunca kat edilen mesafe (m), optik tur sayacı ile belirlenmiş, anaerobik güç (zirve güç) testin ilk 5 saniyesindeki en yüksek güç çıktısı, anaerobik kapasite (ortalama güç) 30 saniyelik test süresince ortalama güç çıktısı ve test süresince alınan en düşük güç çıktısı minimum güç olarak Watt cinsinden absolut olarak ve sporcunun absolut değerlerinin vücut ağırlığına bölün­mesi ile elde edilen relatif değerler olarak tespit edilmiş ve yorgunluk indeksi (Fİ) de­ğerleri ise Fİ = (ZG - MG)*100/ZG eşitliğinden elde edilmiştir.

 

BULGULAR

Tablo 4. Erkek sporcuların yaşlarına göre Wingate anaerobik güç testindeki Absolut ve Re-latif Zirve Güç değerleri

 

1 Adı Soyadı

Resmi Yaş (Y'O

Gerçek Yaş{Y«0

Antrenman Yaş. (Ay)

Zirve Güç Absolut (W)

Zirve Güç Relatif(W/kg)

Branş

Kazım Akkoyun

11

11

24

352,97

8,46

1500

Zafer Belir

12

12

24

288,97

8,09

Kros-1500

Tolga Ediz

12

12

36

536,17

11,12

75 m

Murat Işık

12

12

24

339,25

8,88

800 m

Mehmet Akkoyun

12

12

24

387,53

8,44

800-1500

Ortalama ± Standart Sapma                     387,98 ± 106,67   9,13 ± 1,36

Mehmet Akif Ekici

13

13

8

552,36

9,27

Gülle

Anıl Şenova

13

13

8

615,18

11,08

Uzun Atlama

Abdurrahim Aydın

13

13

12

441,56

9,28

1500

Şaban Ablak

11

13

12

475,52

8,96

1500

Ortalama ± Standart Sapma                      521,15 ±77,96    9,65 ±0,97

Ahmet Ören

14

14

9

606,74

11,69

800-1500

Murat Taşdemir

14

14

24

497,19

8,89

1500-3000         

Emrah Çoban

12

14

12

601,93

11,62

800-1500

Medeni Demir

12

14

24

490,59

7,95

800-1500-2000-3000

[ Rıdvan Komi

11

14

24

458,11

8,55

800-1500-2000-3000

|                       Ortalama ± Standart Sapma                      530,91 ±68,66    9,74 ±1,78

[ Fecri Kaya

13

15

5

446,45

7,34

800-1500          

Fırat Koçlardan

13

15

36

428,76

8,06

800 -2000          

Harun Dere

13

15

 

573,96

9,10

800-1500-2000-3000

Vedat Günen

13

15

24

417,70

7,61

2000

I Yakup Ürgün

13

15

24

597,56

10,03

800-1500-2000     

Muğdat Öztürk

15

15

24

502,49

8,78

800-1500-2000

' Mehmet Yücel Yılmaz

14

15

24

577,96

11,09

Kros-800

Ortalama ± Standart Sapma                      506,41 ± 76,92    8,86 ± 1,35                                    

Sedat Günen

15

16

24

514,50

8,50

800-3000          

Cemal Yusufoğlu

14

17

5

525,90

9,96

2000             

 

Tablo 5. Erkek sporcuların yaşlarına göre Wingate anaerobik güç testindeki Absolut ve Re-

latif Ortalama Güç değerleri

 

Adı Soyadı

Resmi Yaş

Gerçek Yaş (Yıl)

Antrenman Yaşı (Ay)

Ortalama Güç Absolut (W)

Ortalama Güç Relatif(W/kg)

Branş

1 Kazım Akkoyun

11

11

24

320,91

7,70

1500

Zafer Belir

12

12

24

265,22

7,43

Kros-1500

Tolga Ediz

12

12

36

419,09

8,69

75 m

Murat Işık

12

12

24

265,54

6,95

800 m

Mehmet Akkoyun

12

12

24

331,82

7,23

800-1500

Ortalama ± Standart Sapma                      320,42 ±72,86    7,57 ±0,77

Mehmet Akif Ekici

13

13

8

427,50

7,17

Gülle

Anıl Şenova

13

13

8

472,40

8,51

Uzun Atlama

Abdurrah m Aydın

13

13

12

363,61

7,64

1500

1 Şaban Ablak

11

13

12

407,61

7,68

1500

Ortalama ± Standart Sapma                      417,78 ±45,15    7,75 ±0,56

| Ahmet Ören

14

14

9

439,77

8,47

800-1500

Murat Taşdemir

14

14

24

392,05

7,01

1500-3000

Emrah Çoban

12

14

12

465,73

7,01

800-1500

Medeni Demir

12

14

24

453,51

7,35

800-1500-2000-3000

Rıdvan Komi

11

14

24

435,44

8,12

800-1500-2000-3000

Ortalama ± Standart Sapma                      437,30 ± 27,96    7,60 ± 0,67

I Fecri Kaya

13

15

5

405,25

6,67

800-1500          

Fırat Koçlardan

13

15

36

390,90

7,35

800-2000          

Harun Dere

13

15

 

489,54

7,76

800-1500-2000-3000 

Vedat Günen

13

15

24

388,59

7,08

2000              

|Yakup Ürgün

13

15

24

468,60

7,86

800-1500-2000

|MuğdatÖztürk

15

15

24

456,96

7,99

800-1500-2000      

Mehmet Yücel Yılmaz

14

15

24

440,90

8,46

Kros-800          

Ortalama ± Standart Sapma                      434,39 ±40,00    7,59 ± 0,60                                      |

Sedat Günen

15

16

24

462,32

7,64

800-3000

Cemal Yusufoğlu

14

17

5

405,81

7,69

2000             

 

Tablo 6. Erkek sporcuların yaşlarına göre Wingate anaerobik güç testindeki Yorgunluk İn­deksi değerleri

 

Adı Soyadı

Resmi Yaş (Yıl)

Gerçek Yaş (Yıl)

Antrenman Yaş. (Ay)

Yorgunluk İndeksi (%)

Branş

Kazım Akkoyun

11

11

24

20,48

1500

Zafer Belir

12

12

24

15,81

Kros-1500

Tolga Ediz

12

12

36

37,56

75 m

Murat Işık

12

12

24

35,78

800 m

Mehmet Akkoyun

12

12

24

27,24

800-1500

Ortalama ± Standart Sapma

 

29,09 ± 9,94

1 Mehmet Akif Ekici

13

13

8

40,89

Gülle

Anıl Şenova

13

13

8

49,98

Uzun Atlama

Abdurrahim Aydın

13

13

12

31,38

1500

(Şaban Ablak

11

13

12

31,84

1500

Ortalama ± Standart Sapma

 

38,52 ± 8,80

Ahmet Ören

14

14

        9

44,48

800-1500         

Murat Taşdemir

14

14

        24

39,64

1500-3000        

Emrah Çoban

12

14

12

43,03

800-1500           

Medeni Demir

12

14

24

18,33

800-1500-2000-3000

Rıdvan Komi

11

14

24

11,54

800-1500-2000-3000

Ortalama ± Standart Sapma

 

31,40 ±15,32                                       

Fecri Kaya

13

15

   5

1       24,43

800-1500       

I Fırat Koçlardan

13

15

36

23,04

800 -2000

[ Harun Dere

13

15

 

27,70

800-1500-2000-3000

ı Vedat Günen

13

15

24

16,02

2000             

lYakup Ürgün

13

15

24

36,23

800-1500-2000     

MuğdatÖztürk

15

15

24

  19,24    

800-1500-2000

Mehmet Yücel Yılmaz

14

15

24

   44,52    

Kros-800

'                        Ortalama ± Standart Sapma

 

27,31 ± 9,96                                        

Sedat Günen

15

16

24

     20,94

          800-3000          

Cemal Yusufoğlu

14

17

   5

     32,85

            2000        

Sürecek

Yayına Hazırlayan : Coşkun ARSLAN